راه‌اندازی فروشگاه موفق نیازمند برنامه ریزی دقیق و نظمی گام‌به‌گام است. مشاوران خرده فروشی تأکید می‌کنند که فعالیت‌های راه‌اندازی باید با اولویت‌بندی و طبق یک نقشه‌راه انجام شود؛ در واقع استفاده از چک لیست می‌تواند از فراموشی موارد مهم جلوگیری کرده و موفقیت را تضمین کند. برای مثال، توصیه شده است پیش از بهره‌برداری فروشگاه، سه چک لیست اصلی تهیه شود: محل و ساختمان فروشگاه، دسته‌بندی کالاها و فهرست تجهیزات موردنیاز. در این مقاله گام‌به‌گام این چک لیست‌ها را مرور می‌کنیم تا هم تازه‌واردها و هم فروشندگان باتجربه با اطمینان فروشگاه فیزیکی خود را راه‌اندازی کنند.
برنامه ریزی و طرح کسب و کار
اولین قدم در راه‌اندازی هر کسب و کاری از جمله فروشگاه، تدوین یک طرح کسب و کار (بیزینس پلن) است. در این سند باید اهداف تجاری خود را مشخص کنید: آیا صرفاً به‌دنبال درآمد روزمره هستید یا قصد دارید برند معتبری بسازید؟ همچنین می‌بایست کالایی انتخاب شود که تقاضای کافی در بازار داشته باشد؛ صحبت با افراد جامعه و بررسی نیازها کمک می‌کند محصول یا خدمات درست را بیابید. از سوی دیگر، پیش‌بینی مالی اهمیت زیادی دارد. به‌عنوان مثال باید اطمینان حاصل کنید سرمایه‌تان برای تأمین هزینه‌های اجاره یا خرید مکان، خرید کالا و حقوق کارکنان کافی است . در این مرحله تعیین چارچوب قانونی نیز ضروری است: پیش از شروع باید جواز کسب و هر مجوز لازم از صنف مربوط (مثلاً «صنف سوپرمارکت» یا سایر صنوف مرتبط) و نیز استعلام‌های مرتبط با اداره اماکن دریافت شود.
انتخاب نام و ثبت کسب و کار
انتخاب نامی مناسب برای فروشگاه نخستین قدم رسمی است؛ نام باید کوتاه، ساده و مرتبط با کالا یا خدمات شما باشد تا در خاطر مشتریان بماند . این نام هم برای ثبت مجوزها و هم برای بازاریابی اهمیت دارد. به‌عنوان مثال، اگر نام فروشگاه به نوع کالای شما اشاره کند، مشتریان راحت‌تر شما را پیدا می‌کنند. پس از انتخاب نام، کسب و کار خود را مطابق قوانین ثبت کنید تا بعدها دچار مشکلات حقوقی و مالیاتی نشوید.
شناسایی بازار هدف و رقبا
برای موفقیت در خرده فروشی لازم است ابتدا بازار و رقبا را به دقت بررسی کنید. می‌توانید در محل موردنظر گشت بزنید، با مغازه‌های مشابه صحبت کنید یا آمار محیطی جمع‌آوری کنید: مثلاً مدتی در کافی‌شاپی بنشینید و تعداد مشتریان عبوری، جنسیت، گروه سنی و سایر جزئیات جمعیت منطقه را ثبت کنید . همین‌طور با مشتریان بالقوه و بالفعل گفتگو کنید تا نیازهایشان را بفهمید. درباره رقبا نیز تحقیق کنید؛ برای نمونه می‌توانید در چند نوبت از فروشگاه رقیب خرید کنید و تعداد و مبلغ فاکتورها را یادداشت نمایید تا درآمد تقریبی رقیب را برآورد کنید. این تحلیل‌ها نشان می‌دهد چه کالاها و قیمت‌هایی در آن منطقه فروش خوبی دارند و چه مزیت رقابتی می‌توانید ارائه دهید . در پایان این مرحله باید مطمئن شوید کالای منتخب شما مورد نیاز بازار هدف است، برنامه مالی دارید و منابع کافی برای تأسیس فروشگاه خواهید داشت.
انتخاب مکان و جانمایی فروشگاه
انتخاب محل فروشگاه یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت است؛ بسیاری حتی آن را «مرز میان شکست و موفقیت کسب و کار» می‌دانند
. در این انتخاب باید چند نکته را در نظر بگیرید: تعداد مشتریان محلی (پاخور)، جمعیت‌شناسی منطقه (درآمد، سن و سلیقه مردم) و دسترسی عمومی. هرچه فروشگاه در محل پرتردد و قابل‌دیدرتری باشد، احتمال جذب مشتری بیشتر است، اما همیشه شلوغی زیاد معنا نمی‌دهد که مشتریان هدف در آنجا حضور دارند؛ برای مثال در یک خیابان پرتردد شاید بیشتر رهگذران گردشگر یا دانشجو باشند و متقاضیان کالای شما نباشند. در واقع، سطوح درآمد، فرهنگ و ترکیب سنی محله تعیین می‌کند چه محصولاتی بیشتر فروش دارند و چه قیمتی مناسب است.
از سوی دیگر، ماهیت کالا نیز در انتخاب مکان و فضای فروشگاه دخیل است. برخی کالاها مثلاً میوه و سبزی یا کالاهای حجیم، نیاز به فضای بزرگتر و دسترسی مناسب دارند. نمی‌توان یک مغازه خیلی کوچک را برای فروش حجم بالای میوه در نظر گرفت؛ در چنین مواردی باید محل فروشگاه طوری باشد که ورود و خروج کالا و مشتریان به‌سادگی انجام شود . همچنین راحتی دسترسی مشتری به فروشگاه (شامل وجود پارکینگ و مسیرهای مناسب) و دید فروشگاه از بیرون، نقش مهمی در بازاریابی مستقیم دارد: هرچه مغازه قابل‌مشاهده‌تر باشد، نیاز به تبلیغات کمتر است، اما اگر در محل دورافتاده‌ای قرار گیرد، ناچار به خرج تبلیغات بیشتر خواهید بود . نکته دیگر، حضور رقبا و مشاغل مجاور است؛ گاهی همسایگی با شغل مکمل (مثلاً خودروسازی کنار فروشگاه لوازم یدکی) می‌تواند به هم افزایی فروش منجر شود و حضور کسب و کارهای مزاحم نیز نباید ریسک راه‌اندازی شما را بالا ببرد . در نهایت همه این عوامل را بررسی کنید و با توجه به تحلیل بازار، مناسب‌ترین موقعیت جغرافیایی را برای فروشگاه خود انتخاب نمایید.
مجوزها و امور حقوقی
پس از انتخاب محل، دریافت مجوزهای قانونی ضروری است. در ایران، معمولاً فروشگاه‌ها برای فعالیت نیاز به پروانه کسب دارند که توسط اتحادیه یا صنف مربوط صادر می‌شود. بسته به نوع کالا ممکن است مجوزهای اضافی هم لازم باشد؛ برای مثال فروش مواد غذایی و پروتئینی هرکدام زیرمجموعه صنفی خاص خود هستند. همچنین باید از اداره اماکن ناجا مجوز محل کسب دریافت کنید. رعایت استانداردهای محیطی و ایمنی (مانند اعلام‌حریق یا دسترسی مناسب) هم معمولاً برای اخذ مجوز ضروری است. به‌طور خلاصه پیش از افتتاح فروشگاه باید تمام مجوزهای صنفی و اداری لازم را تهیه کنید. همچنین اگر قصد شراکت با شریک دارید یا قراردادهای رسمی می‌بندید، بهتر است برای تنظیم قرارداد و جوانب حقوقی از یک مشاور حقوقی کمک بگیرید تا ریسک‌های حقوقی کاهش یابد.
طراحی داخلی و دکوراسیون فروشگاه
داخلی فروشگاه باید برای مشتریان جذاب و کاربردی باشد. در ابتدا یک تم یا سبک طراحی برای فروشگاه خود تعیین کنید که با نوع کالای شما همخوانی داشته باشد. به‌عنوان مثال یک بوتیک پوشاک لوکس می‌تواند دکوراسیون مدرن اروپایی داشته باشد، یا فروشگاه لوازم طبیعت‌گردی عناصر محیط‌زیست را در طراحی خود به‌کار ببرد . سپس نقشه فروشگاه را تنظیم کنید: اغلب مشتریان از راست وارد می‌شوند و در جهت خلاف عقربه‌های ساعت حرکت می‌کنند، پس کالاهای پرفروش و جذاب را در جلو دید ورودی قرار دهید. از ایجاد راهروهای پیچیده خودداری کنید و مسیرهای گردش مشتریان را آسان کنید تا در فروشگاه گردش کنند و بیشتر بمانند.
ویترین و قفسه‌بندی: ویترین‌های بیرونی مغازه باید توجه رهگذران را جلب کنند؛ از ترکیب رنگ‌ها و نورپردازی مناسب استفاده کنید. داخل فروشگاه، قفسه‌ها مهم‌ترین ابزار نمایش کالا هستند . نوع قفسه و نحوه چیدمان باید متناسب با محصولات باشد: مثلاً برای لباس‌ها، رگال و قفسه‌های متحرک؛ برای مواد غذایی، قفسه‌های یخچالی یا یخچال بزرگ. در چینش اجناس در قفسه دقت کنید که کالاها مرتب و طوری کنار هم چیده شوند که فضای هر سانتی‌متری به‌خوبی استفاده شده و مشتری تصویر روشنی از محتوا داشته باشد . توجه داشته باشید که رنگ سازمانی (شامل رنگ‌های لوگو و دکوراسیون) باید با فضای فروشگاه هماهنگ باشد و به ذهن مشتری احساس مثبت و هویت بدهد. در انتخاب تابلو و فونت آن نیز ساده و خوانا بودن اهمیت دارد و باید از قوانین شهرداری و صنفی مربوط به اندازه و نورپردازی تابلو مطلع باشید.
تجهیزات و ملزومات فروشگاه
تجهیزات فروشگاهی بخش عملیاتی کار را ممکن می‌سازند. فهرستی از ملزومات رایج و ضروری در یک فروشگاه شامل موارد زیر است:
- صندوق مکانیزه فروش و سیستم فروش (POS): برای ثبت فاکتورها، حسابداری فروش و ارائه فیش، سیستم POS ضروری است. این صندوق به کارمندان امکان صدور فاکتور سریع و محاسبه خودکار قیمت را می‌دهد.
- بارکدخوان و پرینتر رسید: اگر کالاهایتان برچسب بارکد دارند، بارکدخوان سرعت فروش را افزایش می‌دهد. پرینتر رسید نیز برای چاپ فاکتور و راهنمای مشتری کاربرد دارد.
- دوربین مداربسته و سیستم امنیتی: امنیت فروشگاه برای همه کسب و کارها مهم است. با نصب دوربین‌های تحت شبکه می‌توانید نقاط حساس فروشگاه را پوشش دهید و احتمال سرقت را کم کنید .
- قفسه و ویترین: طبق بحث قبلی، استفاده از قفسه‌های مناسب برای انواع کالاها ضروری است. قفسه‌های شیشه‌ای، فلزی یا قفسه‌های یخچالی (برای مواد غذایی) از تجهیزات متداول هستند .
- بالابر یا دستگاه انتقال کالا: در فروشگاه‌های بزرگ یا انبارهای چندطبقه، داشتن بالابر فروشگاهی ( بالابر هیدرولیکی یا بالابر مغازه‌ای) می‌تواند جابجایی اجناس سنگین را ساده کند و نیاز به نیروی انسانی را کاهش دهد.
- سبد و کیسه خرید: سبد دستی یا چرخ‌دار برای راحتی مشتریان در هنگام گشت‌وگذار در فروشگاه ضروری است. همچنین کیسه‌های خرید پارچه‌ای یا پلاستیکی با لوگوی فروشگاه هم به سهولت خرید کمک می‌کند و جنبه تبلیغاتی دارد.
- یخچال و فریزر فروشگاهی: چنانچه فروشگاه شما مواد غذایی یا لبنیات دارد، داشتن یخچال صنعتی فروشگاهی برای نگهداری تازه محصولات الزامی است.
علاوه بر موارد فوق، تجهیزات دیگر ممکن است بسته به حوزه فروشگاه متغیر باشد (مثلاً مانیتورهای نمایش تیزر تبلیغاتی، صندوق فروش نقدی دستی برای مغازه‌های کوچک و غیره). نکته کلیدی این است که همه این تجهیزات باید مطابق نیاز فروشگاه تهیه شوند تا در زنجیره فروش وقفه‌ای ایجاد نشود.
تأمین کالا و ارتباط با تأمین‌کنندگان
منبع تأمین کالا از پایه‌های اصلی فروشگاه است. باید با عمده‌فروشان و تولیدکنندگان مرتبط قرارداد ببندید و اطمینان حاصل کنید تأمین کالا به‌صورت منظم و با کیفیت انجام می‌شود . در انتخاب تأمین‌کننده به فاکتورهایی مانند تنوع محصولات، کیفیت کالا، قابلیت ارسال منظم و قیمت توجه کنید. داشتن چند تأمین‌کننده قوی باعث می‌شود در صورت بروز مشکل، فروشگاه دچار کمبود کالا نشود. همچنین روش‌های انبارداری و ثبت موجودی کالا (مانند نرم‌افزار انبارداری) را از پیش مشخص کنید تا موجودی انبار به‌خوبی کنترل شود و در صورت نیاز به سفارش مجدد اقدام به‌موقع انجام شود.
نیروی انسانی و آموزش
پرسنل فروشگاه بخش جدایی‌ناپذیر موفقیت کسب و کار شما هستند. در راه‌اندازی فروشگاه باید نیروی انسانی در بخش‌های فروش، انبار، خدمات پس از فروش، حسابداری و گاهی حتی فناوری اطلاعات جذب کنید. کارمندان فروش باید خوش‌برخورد باشند و به خوبی محصولات را بشناسند تا بتوانند به مشتریان کمک کنند. کارکنان انبار باید اصول انبارداری را بلد باشند تا کنترل موجودی به‌درستی انجام شود. علاوه بر استخدام، آموزش منظم و انگیزه دادن به پرسنل اهمیت دارد. مثلاً برگزاری دوره‌های کوتاه آموزشی درباره سیستم فروش یا ارائه مشوق‌های عملکردی به افزایش بهره‌وری کارمندان کمک می‌کند.
بازاریابی و تبلیغات
بدون تبلیغات، فروش فروشگاه دیر یا زود کاهش می‌یابد. حتی اگر فروشگاه شما فیزیکی باشد، بازاریابی دیجیتال نیز بسیار مهم است. قبل از افتتاح، ایده‌های خلاقانه‌ای برای جذب مشتری خلق کنید؛ برای نمونه می‌توانید از شبکه‌های اجتماعی، پیامک تبلیغاتی، نصب بنر یا تبلیغات دهان‌به‌دهان بهره ببرید. همچنین راه‌اندازی یک وب‌سایت ساده یا صفحه اینستاگرامی از فروشگاه باعث می‌شود افراد بیشتری با شما آشنا شوند. برنامه ریزی یک مراسم افتتاحیه با تخفیف ویژه یا جشنواره فروش نیز می‌تواند موج خوبی از مشتریان جدید ایجاد کند . به یاد داشته باشید، بازاریابی مداوم و ارائه خدمات مشتری مناسب (مانند باشگاه مشتریان و تخفیفات وفاداری) طولانی‌مدت به رشد فروش شما کمک می‌کند. برای اجرای تبلیغات مؤثر در فروشگاه‌های فیزیکی، پیشنهاد می‌کنیم مقاله‌ی ۱۰ راهکار جذب مشتری برای کسب‌وکارهای محلی را در بلاگ سپ‌پلاس مطالعه کنید.
امور مالی و حسابداری
بودجه‌بندی دقیق سرمایه و هزینه‌ها برای دوام فروشگاه حیاتی است. ابتدا باید برآورد دقیقی از سرمایه اولیه (اجاره یا خرید ملک، سرمایه خرید کالا، هزینه تجهیز و حقوق پرسنل) داشته باشید. سپس با توجه به درآمد پیش‌بینی شده (بر اساس تحلیل بازار) برنامه بازپرداخت سرمایه و تحقق سود را تدوین کنید. استفاده از نرم‌افزار حسابداری فروشگاهی می‌تواند کنترل دقیق درآمد، هزینه و موجودی را تسهیل کند. همچنین باید مشخص کنید سیستم فروش شما (صندوق فروش و پرینتر) چگونه به نرم‌افزار حسابداری متصل شده و گزارش‌های مالی لازم ارائه خواهند شد. در نهایت تمامی اسناد هزینه و درآمد را بایگانی کنید تا برای امور مالیاتی آماده باشید. در مجموع، داشتن یک طرح مالی روشن و سیستم حسابداری منظم باعث می‌شود فروشگاه خود را بهتر مدیریت کنید.
افتتاح فروشگاه
پس از انجام مراحل فوق، نوبت به افتتاح رسمی فروشگاه می‌رسد. یک برنامه زمان‌بندی‌شده برای افتتاحیه تنظیم کنید: تاریخ دقیق، تخفیف‌های مناسبتی، اطلاع‌رسانی به مشتریان بالقوه و در صورت امکان دعوت از رسانه‌های محلی. می‌توانید مراسم کوتاهی مثل بریدن روبان یا جوایز قرعه‌کشی در نظر بگیرید تا هم مشتریان ترغیب شوند بیایند هم کمی شور و نشاط ایجاد شود. پس از افتتاح، فعالیت‌های بازاریابی را ادامه دهید و از بازخورد مشتریان برای بهبود فروشگاه بهره بگیرید.
با طی این مراحل و استفاده از چک لیست نقاط فوق، می‌توانید یک فروشگاه فیزیکی در ایران را از ایده تا اجرا به صورت منظم و کامل راه‌اندازی کنید. رعایت اصول پایه‌ای و برنامه ریزی دقیق، خطرات کسب و کار را کاهش می‌دهد و مسیر موفقیت فروشگاه را هموار می‌کند.
